بررسی و تحلیل ارتباطات غیرکلامی در حکایت حسنک وزیر

صاحبان آثار ادبی برای بیان مؤثر­تر افکار و اندیشه­های خود از ارتباط­های کلامی و غیرکلامی سود می­جویند. هرچند شاعران و نویسندگان برای بیان زیبایی شناختی از زبان ادبی بهره می­برند از ارتباط­های غیرکلامی غافل نیستند. ارتباط­های غیرکلامی تمامی محرک­های غیرکلامی در یک محیط ارتباطی است که هم به­وسیلة منبع و هم استفادة آن از محیط به­وجود می­آید و دارای ارزش­های پیامی بالقوه برای فرستنده و گیرنده است. این ارتباط شامل تمامی حرکات بدنی، مشخصه­های ظاهری، خصوصیات صدا و نوع استفاده از فضا و فاصله است و اغلب از طریق بدن و به طور ناآگاهانه صورت می­گیرد که وسیلة مطمئنی برای انتقال پیام از شخصی به شخص دیگر نیست؛ امّا واضح­تر از زبان شفاهی است. در این مقاله کوشیده شد تا مصداق­های ارتباط­های غیرکلامی که شامل ظاهر فیزیکی، اشاره و حرکت، چهره و رفتار چشمی، فضا و بوم­پایی (قلمرو­جویی)، بساوایی، محیط و طبیعت اطراف و زمان می­شود در داستان حسنک وزیر کاویده و به نقش آن در مؤثر شدن زبان بیهقی اشاره شود. دستاورد پژوهش ناظر بر این است پیام غیرکلامی «رفتار آوایی» برای بیان احساسات و هیجانات شخص عامل از جمله اعتراض، ناراحتی، تواضع و فروتنی، عدم برقراری ارتباط، تمسخر، عدم علاقه و... ، بالاترین بسامد و پیام غیرکلامی «بساوایی» به دلیل توصیف شخصیت­های درباری­ای که معمولاً از این پیام غیرکلامی بندرت استفاده می­کنند جز در موارد خشونت و درگیری، کم­ترین بسامد را داشته است؛ با این­که موارد هشت­گانة ارتباط­های غیرکلامی در منابع مربوط به حوزه آمده است، به­نظر می­رسد که توصیف­ها و فضا­سازی­های بیهقی در روایی کردن متن نیز نوعی از ارتباطات غیرکلامی به­شمار ­آید که در این منابع به آن اشاره نشده است.